Autyzm a dieta bezglutenowa, czyli rola glutenu w leczeniu spektrum autyzmu

Dieta bezglutenowa jest stosowana głównie u chorych z celiakią, jednak w ostatnich latach coraz częściej przechodzą na nią osoby dotknięte zespołem jelita drażliwego, chorobami neurologicznymi i reumatologicznymi czy autyzmem. Bardzo często możemy przeczytać, że dieta bezglutenowa dla dziecka autystycznego to doskonały model odżywiania. Czy aby na pewno? Czy dieta w autyzmie ma w ogóle znaczenie? Poniżej wyjaśniamy rolę diety w autyzmie i odpowiadamy na pytanie, jaka dieta dla dzieci z autyzmem sprawdzi się najlepiej.

Spis treści:

1. Jak gluten wpływa na zachowanie i funkcjonowanie dzieci z autyzmem?
2. Skuteczność diety bezglutenowej w redukcji objawów autyzmu
3. Jak wprowadzić dietę bezglutenową u osoby z autyzmem — praktyczne porady dla rodziców
4. Dieta bezglutenowa a inne terapie – czy to skuteczne połączenie?
5. Badania nad związkiem między dietą bezglutenową a poprawą funkcji poznawczych u osób z autyzmem
6. Ryzyko niedoborów na diecie bezglutenowej u dzieci z autyzmem – jak je zminimalizować?

Jak gluten wpływa na zachowanie i funkcjonowanie dzieci z autyzmem?

Autyzm, a właściwie zaburzenia ze spektrum autyzmu ASD (ang. autism spectrum disorder), to rozległe zaburzenie rozwoju o podłożu neurobiologicznym. ​​Jego przyczyny nie są znane i obecnie eksperci podejrzewają, że za rozwój zaburzeń mogą odpowiadać zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Autyzm nie jest chorobą, więc żadna dieta, w tym dieta bezglutenowa nie będzie działa uzdrawiająco.

Wpływ spożycia glutenu na zachowanie i funkcjonowanie dzieci z autyzmem jest tematem wielu badań naukowych. Korelacja między autyzmem a dietą, a konkretniej wpływem glutenu na autyzm, wciąż nie jest do końca znana. Rzeczywiście dzieciom z ASD często towarzyszą dolegliwości ze strony układu pokarmowego, a celiakia może pojawiać się u nich nawet trzykrotnie częściej. Dodatkowo dzieci ze spektrum autyzm częściej zmagają się z alergiami i nietolerancjami pokarmowymi. Warto więc przeprowadzić odpowiednią diagnostykę, aby stwierdzić, czy w danym przypadku dieta bezglutenowa na autyzm może wpłynąć łagodząco. Bezpośrednia korelacja między jedzeniem a autyzmem nie jest potwierdzona.

Istnieje kilka teorii dotyczących mechanizmu, w jaki dieta może wpłynąć na objawy zaburzeń. Najpowszechniejsza jest tzw. hipoteza nadmiaru opioidów, która sugeruje, że u niektórych osób ze spektrum autyzmu poziom peptydów opioidowych (powstających w wyniku niepełnego trawienia białek, szczególnie tych obecnych w glutenie i kazeinie) jest podwyższony. Uważa się, że białka glutenowe (znajdujące się w pszenicy, jęczmieniu i życie) oraz kazeina (znajdująca się w mleku) mogą być przekształcane w peptydy opioidowe, które mają działanie podobne do opiatów. Te peptydy mogą wpływać na funkcjonowanie mózgu i systemu nerwowego.

Skuteczność diety bezglutenowej w redukcji objawów autyzmu

Obecnie terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu koncentruje się głównie na interwencjach edukacyjnych i psychospołecznych, z naciskiem na wczesne i intensywne terapie. Wspomagająco włączana jest farmakoterapia. Rodziny często poszukują alternatywnych metod, w tym strategii dietetycznych. Dieta bezglutenowa i bezkazeinowa czasami wykazują obiecujące efekty. Dieta bezglutenowa polega na eliminacji zbóż zawierających gluten (pszenica, żyto, jęczmień), natomiast dieta bezkazeinowa wymaga wyeliminowania mleka ssaków i jego produktów, takich jak masło i ser.

Skuteczność i bezpieczeństwo diety bez glutenu i kazeiny dla osób ze spektrum autyzmu wciąż pozostaje kontrowersyjna. Naukowcy sugerują, iż dieta bez glutenu i kazeiny może pomóc w złagodzeniu różnych objawów, w tym problemów związanych z funkcjami społecznymi, poznawczymi, komunikacją, uwagą i emocjami. Istotne jest jednak dokładne ocenienie skuteczności i bezpieczeństwa stosowania diet eliminacyjnych u osób ze spektrum autyzmu. Do tej pory efekty diety bezglutenowej u osób ze spektrum autyzmu nie zostały dobrze przebadanie. Wciąż brakuje wystarczająco solidnych dowodów naukowych na poparcie konkretnych interwencji dietetycznych, w tym diety bezglutenowej u dzieci ze spektrum autyzmu.

Jak wprowadzić dietę bezglutenową u osoby z autyzmem — praktyczne porady dla rodziców

Przed wprowadzeniem diety bezglutenowej warto przeprowadzić diagnostykę, aby mieć pewność co do zasadności wprowadzenia tego sposobu żywienia. Właściwa diagnoza obejmuje oznaczenie przeciwciał z krwi (m.in. przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA (tTG IgA), całkowitego stężenia przeciwciał w klasie IgA), a czasami również wykonanie biopsji jelita cienkiego.

Kolejnym krokiem powinna być odpowiednia edukacja. Rodzice powinni przygotować sobie listę produktów zawierających gluten oraz listę produktów bezglutenowych. W diecie bezglutenowej należy wykluczyć wszystko, co zawiera:

• pszenicę,
• żyto,
• jęczmień,
• standardowy owies (niedeklarowany jako bezglutenowy),
• pszenżyto,
• orkisz,
• samopszę,
• płaskurkę,
• inne tradycyjne odmiany pszenicy.

Warto także pamiętać, że niedozwolone są nawet produkty zawierające minimalne ilości tych zbóż. Problematyczny jest natomiast owies. Białko w nim obecne, zwane aweniną, nie wywołuje reakcji immunologicznej typowej dla celiakii, tak jak białka z pszenicy, żyta czy jęczmienia, dlatego teoretycznie spożycie w ograniczonych ilościach mogłoby być dopuszczalne. Jednak powszechnie dostępny owies jest bardzo często silnie zanieczyszczony innymi zbożami, co sprawia, że zaleca się jego wykluczenie u osób na diecie bezglutenowej. Rodzic dziecka z ASD powinien nauczyć siebie i dziecko czytać etykiety produktów spożywczych.

Po zdiagnozowaniu choroby trzewnej kosmki jelitowe chorego są zazwyczaj poważnie uszkodzone. Dlatego kluczowe jest, aby w pierwszych tygodniach dieta bezglutenowa była jednocześnie dietą lekkostrawną. Należy unikać potraw, które są trudne do strawienia lub mogą powodować wzdęcia czy inne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Niezalecane są:
warzywa strączkowe i kapustne,

• niektóre owoce pestkowe,
• żółty ser,
• śmietana,
• tłuste mięsa,
• wędliny i konserwy.

Warto stosować zdrowsze metody przygotowywania posiłków, takie jak gotowanie, gotowanie na parze, duszenie czy pieczenie. Dodatkowo dla wielu pacjentów lekarze często zalecają dietę wolną od laktozy lub ubogolaktozową. Jej celem jest ułatwienie regeneracji kosmków jelitowych.

Jeśli jest potrzeba wprowadzenia diety bezglutenowej (np. gdy zdiagnozowano także celiakię czy nieceliakalną nadwrażliwość na gluten) to warto skonsultować się z dietetykiem specjalizującym się w diecie bezglutenowej, aby mieć pewność, że dieta jest dobrze zbilansowana i nie brakuje w niej ważnych, niezbędnych składników odżywczych.

Sprawdź także: Wielkanoc bez glutenu i laktozy

Dieta bezglutenowa a inne terapie – czy to skuteczne połączenie?

W terapii zaburzeń ze spektrum autyzmu istnieją pewne różnice między medycyną opartą na dowodach naukowych a praktyką w terapii psychologiczno-pedagogicznej. Standardy medyczne American Academy of Pediatrics wskazują, że skuteczna interwencja dla dzieci ze spektrum autyzmu powinna być intensywna, kompleksowa i wczesna, a jej charakter powinien być psychoedukacyjny. W dokumentach tych opisano również pożądane cechy takich interwencji. Natomiast farmakoterapia w ASD jest stosunkowo ograniczona i skupia się głównie na łagodzeniu niektórych objawów towarzyszących autyzmowi, takich jak agresywne lub autoagresywne zachowania, oraz na leczeniu innych zaburzeń neurologicznych związanych z ASD.

Trudno zatem mówić o leczeniu autyzmu, ponieważ nie jest to choroba. Dieta bezglutenowa również powinna zostać wprowadzona tylko w uzasadnionych przypadkach. Dla osób ze spektrum autyzmu pomocne mogą być jednak:

• odpowiednie wsparcie logopedyczne,
• terapia sensoryczna,
• wsparcie motoryczne, pedagogiczne i psychologiczne, które przede wszystkim będzie dopasowane do aktualnych potrzeb rozwojowych.

Sprawdź także: Dieta bezglutenowa – czym jest gluten?

Badania nad związkiem między dietą bezglutenową a poprawą funkcji poznawczych u osób z autyzmem

Niektóre badania naukowe sugerują, że dieta bezglutenowa może być korzystna dla dzieci z autyzmem, co może objawiać się poprawą zachowania, koncentracji, snu, a nawet umiejętności społecznych. Jednak nie wszystkie dzieci z autyzmem doświadczają tych korzyści, a wpływ diety bezglutenowej jest bardzo indywidualny.

Metaanaliza badań z 2022 roku wykazała, że dieta bez glutenu i kazeiny może poprawiać funkcje poznawcze u dzieci z ASD, jednak wciąż podkreśla się, iż należy przeprowadzić więcej badań, na większych grupach osób, aby móc potwierdzić powyższe wnioski.

Ryzyko niedoborów na diecie bezglutenowej u dzieci z autyzmem – jak je zminimalizować?

W przeprowadzonych dotychczas badaniach wykazano, iż dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu spożywają mniej owoców i warzyw oraz wapnia i białka. Często diagnozuje się u nich nieodpowiedni poziom witaminy D, zbyt mało witaminy B12, witaminy C, wapnia, cynku i nabiału. Co lubią jeść dzieci autystyczne? Lista produktów jest zazwyczaj mocno ograniczona, co znacząco podnosi ryzyko niedoborów żywieniowych.

Jak widać, u dzieci ze spektrum autyzmu często występują niedobory żywieniowe, a stosowanie dodatkowo diety bezglutenowej może nasilić ten problem. Dlatego aby zminimalizować ryzyko niedoborów składników odżywczych, nie należy stosować diet bez glutenu bez konkretnych wskazań lekarza. Dieta bez glutenu i nabiału nie jest rozwiązaniem dla wszystkich.

Jeśli nie wiesz, jak prawidłowo zbilansować dietę dla dziecka z autyzmem, najlepszym pomysłem będzie skorzystanie z pomocy specjalisty. Profesjonalny dietetyk dla dzieci z autyzmem dobiera najlepszy plan żywienia, uwzględniając wszelkie towarzyszące dolegliwości. Skorzystaj też z konsultacji z lekarzem, który może zalecić odpowiednio dobraną suplementację (witamin, probiotyków czy składników mineralnych). Dobrym pomysłem może być też catering dietetyczny dopasowany do indywidualnych potrzeb.

Bibliografia:

1. Sharp W. G. i wsp., Feeding Problems and Nutrient Intake in Children with Autism Spectrum Disorders: A Meta-analysis and Comprehensive Review of the Literature, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 2013.
2. Quan L. i wsp., A systematic review and meta-analysis of the benefits of a gluten-free diet and/or casein-free diet for children with autism spectrum disorder, „Nutritional Reviews”, 2022.
3. Karhu E. i wsp., Nutritional interventions for autism spectrum disorder, „Nutritional Reviews”, 2020.
4. Waligórska A. i wsp., National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorders (NPDC) model - an integrated model of evidence-based practices for autism spectrum disorder, „Psychiatria Polska”, 2019.